Eeuwenlang was het voormalige eiland Schokland een kwetsbaar eiland in de woeste Zuiderzee. Tegenwoordig ligt het ingepolderd, maar de eilandcontouren zijn nog zichtbaar. Net als restanten van huizen en haven, en andere sporen van vele eeuwen menselijke bewoning tot aan de prehistorie toe.

Fiets de Schoklandroute →

Het molencomplex van Kinderdijk werd in 1997 als tweede Werelderfgoed in Nederland aangemerkt door de Unesco. Nergens anders in de wereld vind je zoveel molens bij elkaar als hier: negentien stuks, gebouwd in de periode 1738-1740. De molens moesten zorgen dat de bewoners van de Alblasserwaard droge voeten hielden in het constante gevecht dat de Nederlanders voerden tegen het oprukkende water.

Bijzonder is dat het molencomplex sindsdien nagenoeg onveranderd is gebleven. Een oer-Hollandser plaatje bestaat niet.

Bekijk de Kinderdijk wandelroute →

Je gaat er niet even voor een dagje naartoe, maar het mag in dit overzicht natuurlijk niet ontbreken. De koloniale nederzetting ontstond in 1634 met de bouw van Fort Amsterdam, is daarna verder uitgebouwd en, in de woorden van Unesco, ‘een uitzonderlijk goed bewaard gebleven voorbeeld van een Nederlandse koloniale handelsnederzetting’.

Het ir. D.F. Woudagemaal bij Lemmer is bijzonder, want dit is het grootste en krachtigste stoomgemaal om water af te voeren ooit ter wereld gebouwd. Het werd geopend in 1920 met als doel om al het overtollige water uit Friesland te lozen.

Tegenwoordig is die functie door modernere gemalen overgenomen, maar het Woudagemaal springt nog steeds bij wanneer het nodig is.

De droogmakerij dateert al uit begin zeventiende eeuw. De Beemster was een woest binnenmeer, dat werd droog gepompt en veranderd in vruchtbare landbouwgrond. Een schoolvoorbeeld van een succesvolle inpoldering en een door mensen geschapen en ingericht landschap met strakke lijnen.

Het Rietveld-Schröderhuis werd in 1924 gebouwd naar een ontwerp van architect Gerrit Thomas voor en samen met Truus Schröder-Schräder, die er van januari 1925 tot haar dood in 1985 heeft gewoond. Het is volledig uitgevoerd volgens de ideeën van kunstbeweging De Stijl.

Kenmerkend zijn de strakke horizontale en verticale lijnen, de vloeiende overgangen tussen binnen en buiten, en het gebruik van de primaire kleuren geel, rood en blauw, naast wit, grijzen en zwart. Ook het interieur en de meubels maken integraal deel uit van het ontwerp.

Leuk feitje: in 2024 bestaat het huis precies honderd jaar.

Fiets de Stijl route in Utrecht →

De Werelderfgoedlijst bevat merendeels culturele monumenten, in mindere mate natuurlijke monumenten. Nederland telt er één: de Waddenzee. Het grootste ononderbroken systeem van bij eb droogvallende zandbanken en wadden ter wereld. Een enorm dynamisch gebied met enorme soortenrijkdom, van kleine kokkels en garnalen tot zeehonden en meer dan tweeduizend andere diersoorten.

De Waddenzee is cruciaal in de voedselvoorziening van zo’n 10-12 miljoen vogels die elk komen bijtanken tijdens de vogeltrek. In het voorjaar start de vogeltrek in februari met maart en april als hoogtepunt, dan kun je dus de meeste vogels zien op het Wad.

Bekijk uitjes naar de Waddeneilanden →

De grachtengordel is een stedenbouwkundig project, bedacht eind zestiende eeuw en gebouwd in de zeventiende eeuw. Het was voor het eerst in de wereld dat er op zo’n grote schaal planmatig werd ontworpen. Wonen, werken en verkeer werden erin verwerkt. Grachten, bruggen, sluizen en kaden werden aangelegd. En tegelijkertijd was er oog voor schoonheid.

De Van Nellefabriek is een voorbeeld van zeer hoogstaande industriële architectuur. En een getuige van de economische geschiedenis in Nederland van de handel via havens door de verwerking van importproducten (koffie, thee, tabak) en de verkoop daarvan in Europa.

Vanaf 1818 werden in onontgonnen gebieden in Drenthe en België een aantal ‘pauperkolonies’ gesticht, een uniek sociaal project met als doel om arme stedelingen werk op het platteland aan te bieden en ze te helpen, door structuur en tucht zelfredzaam te worden.

De Stelling van Amsterdam staat al vanaf 1996 op de Werelderfgoedlijst en sinds 26 juli 2021 is daar de Nieuwe Hollandse Waterlinie bijgekomen. Beide linies, die nu samen de Hollandse Waterlinies heten, vertellen het bijzondere verhaal van de militaire verdediging van ons land met het water als bondgenoot.

‘Limes’ is het Latijnse woord voor ‘grens’ en tweeduizend jaar geleden liep die grens langs de Rijn dwars door ons land; van de monding in zee bij Katwijk tot voorbij Nijmegen, richting Xanten. Om de grens te beschermen, bouwden de Romeinen wachttorens en legerkampen. Hiervan zijn 19 vindplaatsen in Nederland.

Wandel of fiets de Limesroute →

Unesco voegde het oudste nog werkende planetarium ter wereld afgelopen september toe. De Friese amateur-astronoom Eise Eisinga bouwde het schaalmodel van het zonnestelsel tussen 1774 en 1781 in het plafond en de bedsteewand van zijn woonkamer in Franeker.

Het bestaat uit een centraal slingeruurwerk dat de juiste omloopsnelheid van de planeten regelt. Een ingenieus raderwerk van houten wielen, voorzien van spijkers en een beschilderd plafond. Aanleiding voor de bouw was een verontrustende voorspelling dat de aarde uit zijn baan zou worden geslingerd en het einde der tijden nabij was. Eisinga berekende dat dit niet mogelijk was en wilde aan iedereen de juiste werking van het zonnestelsel laten zien.

Tegenwoordig is Eisinga’s huis een museum, waar je het planetarium nog in zijn originele staat en werking kan bekijken.