We bevinden ons op 52°4’54” N 5°15’35” E, ofwel onze exacte locatie op de planeet aarde. In gewone mensentaal zijn we in Zeist, aan de rand van een prachtig oud bos – veel bomen zijn ouder dan tweehonderd jaar – in het midden van ons land. We wandelen hier met ruimtevaarder André Kuipers. Hij komt net van een vergadering met de Raad van Toezicht van het KNMI, hier om de hoek gelegen. Dat is slechts een van zijn vele werkzaamheden. Dagelijks rijdt Kuipers het land door, van congrescentra, universiteiten en televisiestudio’s naar allerlei instituten om zijn kennis te delen. Rode draad in zijn werk is die machtige ruimtevaart, het tot de verbeelding sprekende heelal en de plek die de aarde daarin inneemt. En de laatste jaren ook zijn toenemende zorgen over onze planeet; over de leefbaarheid, het klimaat en de natuur.

‘Ik vind het prettig om me onderdeel te voelen van de natuur; ik kom er tot rust.’

Wat betekent de natuur voor jou?
‘Ik kom er ontzettend graag. Voor mij is de natuur al het leven om mij heen; dat kan een grasveld zijn vol insecten, krabbetjes in de vloedlijn of een magistraal bos zoals dit. Ik vind het prettig om me onderdeel te voelen van die natuur; ik kom er tot rust. Grappig genoeg was de natuur ook datgene wat ik het allermeeste miste tijdens mijn ruimtereizen, naast mijn gezin natuurlijk. Ik had dat niet verwacht van tevoren, ik dacht dat ik zou snakken naar een warme douche of zo. Maar ik miste de geluiden, het groen, het leven om je heen. In de ruimte ben je omringd door metaal en kunststof; er zijn geen natuurlijke geluiden en dat is heel vreemd. Zo stuurde een collega op de grond mij op een gegeven moment een bestand met vogelgeluiden; dat was heel prettig. Een andere collega had courgettezaadjes aan boord meegesmokkeld, die we in een hoekje van ons ruimtestation lieten ontkiemen. Dat werd een soort heilig plekje voor ons. Ik ontdekte toen echt hoe wezenlijk de natuur voor ons mensen is en dan vooral het gevoel er deel van te zijn.’

Op welke manier is je blik op de aarde en de natuur veranderd door jouw ruimtereizen?
‘Mensen denken vaak dat als je in de ruimte bent geweest, je het op aarde maar saai vindt. Het tegendeel is waar. Je ontwikkelt juist een nieuw soort liefde voor de aarde. Vanuit de ruimte zijn de turquoise wateren rond de Bahama’s bijvoorbeeld betoverend. Terug op aarde ben ik daar gelijk heen gegaan om te duiken. Het wakkerde echt een nieuwe liefde voor de schoonheid van onze aarde in mij aan.’

‘IN DE RUIMTE MISTE IK VOORAL DE NATUUR’

Maar je bent je ook meer zorgen gaan maken over de staat van onze planeet.
'Voordat ik astronaut werd, was ik altijd heel positief ingesteld; ik dacht, er is zoveel technologische vooruitgang, het kan alleen maar beter worden. Maar toen ik de aarde vanuit de ruimte bezag, veranderde mijn blik volledig. Dat noemen ze het ‘overview-effect’: je overziet het geheel en realiseert je hoe kwetsbaar de planeet is. Ik zag hoe flinterdun de dampkring is, die het leven op aarde mogelijk maakt. Ik had het gevoel dat je dat dunne laagje zo weg kon blazen. Bovendien is er ineens het besef dat de aarde niet immens is: we vlogen er in anderhalf uur een rondje omheen. Daarnaast is het heelal heel dreigend; het is koud en leeg en ligt als een zwarte deken om de aarde heen. Ik zag een kwetsbaar bolletje, een baby die beschermd moet worden. Of, zoals ze het sinds de Apollo ruimtereizen zijn gaan noemen: ‘ruimteschip aarde’, een leefbare plek in het heelal waarvan wij de astronauten zijn.’

Het Zeisterbos is voor Nederlandse begrippen bijzonder oud.

‘Ruimteschip Aarde’ is ook de titel van je nieuwe tv-programma, toch?
‘Klopt. Toen ik terugkwam op aarde besloot ik er mijn missie van te maken om te laten zien hoe mooi onze planeet is, maar ook hoe kwetsbaar. Ik wilde bewustwording creëren. Alleen niet met een belerend vingertje, want daar heb ik een hekel aan. Ik ben me gaan inzetten voor organisaties die zich hardmaken voor het behoud van biodiversiteit en duurzaamheid zoals het Wereld Natuur Fonds. Ik geef lezingen, heb een stichting opgezet, schrijf boeken, heb een theaterprogramma en maak televisieprogramma’s voor kinderen en volwassenen. ‘Ruimteschip Aarde’ is een zesdelige documentaireserie van KRO-NCRV die je meeneemt op een ruimtereis. Op basis van duizend uur aan nooit eerder vertoonde, beeldschone en indringende beelden van het Europese Ruimteagentschap ESA en de beste natuurfilmers van Nederland, ontdekken we hoe mooi onze planeet is en hoe mens en natuur onderdeel uitmaken van één groot, kwetsbaar ecosysteem. Elke aflevering heeft een ander thema: licht, lucht, water, land, mens en natuur. En dan maar hopen dat de kijker doordrongen raakt van het besef dat er maar één ruimteschip aarde is.’

‘UITEINDELIJK VINDEN WE DE OPLOSSINGEN’

Zijn er ook dingen die je hoopvol stemmen?
‘Oh, jazeker. Nadat ik bij het WNF had aangeklopt en ik na het zien van de harde feiten en cijfers behoorlijk pessimistisch was over de staat van onze planeet, zeiden ze: “Maar als je niks doet, gaat het nog slechter”. Zo sta ik er ook in en probeer ik mijn bijdrage te leveren. Daarnaast stemmen alle technologische ontwikkelingen mij ongelofelijk hoopvol. Ik kom veel op beurzen en zie dan veel jonge mensen met briljante ideeën. Uiteindelijk denk ik dat we de oplossingen kunnen vinden voor de problemen waar we tegenaan lopen.’ 

Hoe profiteren wij op aarde eigenlijk van de ruimtevaart? 
Zichtbaar enthousiast begint André te vertellen. ‘Daar maken we echt elke dag gebruik van; of het nu een navigatiesysteem is of een app om de weersvoorspelling te bekijken, het is allemaal satellietwerk. Maar bijvoorbeeld ook de aardobservatiesatellieten zijn van levensbelang. Die houden een vinger aan de pols voor het leven op aarde. Zo wordt de ontbossing, maar ook de opwarming van de aarde gemeten en in kaart gebracht. En zo kan ik nog wel even doorgaan.’

Gezien je bevlogenheid lijk je nog lang niet aan je pensioen te denken?
‘Ben je mal. Ja, als ik 84 ben misschien. Maar nu nog zeker niet. Ik vind mijn werk veel te leuk en de boodschap die ik heb te belangrijk. Bovendien heb ik nog energie genoeg. Doe Maar heeft daar een mooi liedje over gemaakt. ‘Alles doet ’t nog’. En zo lang dat zo is, blijf ik lekker bezig.’ Met stevige pas beent André tussen de oude en imposante bomen door. Al wandelend lijkt het een bos waar geen einde aan komt. Bomen tot zover het oog reikt. Maar André weet wel beter. Kijk maar omhoog. Een bos, in een dorp, in een land, op een continent, exacte locatie: 52°4’54” N 5°15’35” E. Slechts een stipje op onze planeet aarde, zwevend in dat oneindige heelal.

Elke zaterdag om 19.20 uur kun je het tv-programma ‘Space Challenge’ van André Kuipers bekijken op NPO 3 (17 dec. laatste uitzending). De docuserie ‘Ruimteschip Aarde’ wordt vanaf 15 februari uitgezonden door KRO-NCRV op NPO 1.

Tekst: Nienke Pleysier Fotografie en video: Ellen van Bennekom