KAARTJES VOOR BUS, TRAM EN METRO kunnen volgend jaar 7 procent in prijs stijgen, treinkaartjes van de NS ruim 3 procent. Bovenop alle andere prijsverhogingen waarmee we het afgelopen jaar te maken kregen, zou dat opnieuw een forse tegenvaller zijn. Zou het niet veel eerlijker zijn om een openbare voorziening in plaats van almaar duurder juist gratis te maken, zodat iederéén er gebruik van kan maken? Verrassend genoeg is de NS daar niet per se op tegen. ‘Wij zijn voorstander van alles wat het openbaar vervoer aantrekkelijker maakt’, zegt woordvoerder Oscar van Elferen. En ja, daar valt het gratis maken van de treintickets ook onder. Maar de grote vraag is: wie gaat de rekening betalen? ‘Gratis bestaat niet, er zal altijd iemand moeten opdraaien voor de kosten. En dat gaat om heel veel geld, honderden miljoenen. Wij kunnen dat als NS niet zelf betalen, zeker niet na de pandemie.’

En de NS ziet nog een andere beer op de weg. Want wat gaat gratis reizen doen met de drukte in de trein? ‘Het is een operationeel vraagstuk: kun je dat bolwerken? Ik denk dat dat best spannend zou worden. Het is moeilijk in te schatten wat je kunt verwachten aan extra toestroom. In Duitsland leidde de proef met goedkopere tickets tot overvolle treinen. Op dit moment verkeren wij vanwege personeelstekort niet in de beste uitgangspositie om veel extra reizigers op te vangen.’

BETAALAAR VOOR IEDEREEN
De NS ziet meer heil in het verlagen van de prijzen door de btw eraf te halen. Die bedraagt nu 9 procent. Van Elferen: ‘In Europees verband is vorig jaar besloten dat de btw in lidstaten voor alles wat duurzaam is naar 0 procent mag. Openbaar vervoer valt daar ook onder. De staatssecretaris van Financiën is momenteel aan het onderzoeken of dat in Nederland een optie is. Zo’n maatregel zou voor ons realistischer zijn dan het gratis maken van treinreizen.’ Reizigersorganisatie Rover sluit zich daarbij aan. ‘Openbaar vervoer moet betaalbaar zijn voor iedereen, maar het gratis maken is niet de oplossing’, zegt Rover-directeur Freek Bos. ‘Als we als maatschappij zoveel geld over zouden hebben, kunnen we dat beter stoppen in een beter product en ervoor zorgen dat alleen mensen die het nu niet kunnen betalen gratis of met flinke korting kunnen reizen. Dan wordt iedereen er beter van. De btw naar 0 procent draaien is een eerste stap om de betaalbaarheid te verhogen.’

Sommige gemeenten experimenteren al met ov-kortingen voor mensen voor wie het ov minder goed bereikbaar is. In Groningen en Drenthe loopt sinds 1 april een pilot met gratis openbaar vervoer voor inwoners die gebruikmaken van Wmo-vervoer (Wet maatschappelijke ondersteuning – Red.). Zij kunnen een half jaar lang gratis met bus en trein reizen binnen deze twee provincies. De provincies hopen dat de drempel om het openbaar vervoer te nemen voor deze mensen lager wordt op het moment dat je ze een financiële prikkel geeft.

LAGER INKOMEN
Een andere groep die nu al vaak met korting reist, zijn de senioren. Ouderenbond ANBO vindt dat eigenlijk onnodig – laat staan dat het voor ouderen gratis wordt gemaakt. ‘Het klinkt natuurlijk sympathiek, maar in de praktijk komt het erop neer dat je mensen die het ov makkelijk kunnen betalen gaat sponsoren’, zegt Alex van Scherpenzeel van de bond. ‘En mensen in dunbevolkte gebieden waar nauwelijks ov is, gaan voor de rekening opdraaien. Het geld moet ergens vandaan komen. Die leeftijdsgebonden korting vinden wij ook nergens op slaan. Veel gepensioneerden hebben het financieel relatief goed. Waarom zou een gepensioneerde met een fors pensioen minder voor zijn ticket moeten betalen dan zijn of haar jongere buurvrouw met een lager inkomen?’ 

Wat de ANBO betreft moet je kortingen niet aan leeftijd koppelen, maar aan inkomen. Maar korting voor mensen met een kleine portemonnee is praktisch nauwelijks uitvoerbaar, denkt Van Elferen van de NS. ‘Wij kunnen niet in je portemonnee kijken of je daarvoor in aanmerking komt. En dat moeten we als NS ook niet willen. Dat zou je bijna op nationaal niveau via de overheid moeten regelen en dat is complex.’ 

Tekst: Roxanne Vis Illustraties: Kay Coenen Fotografie: ANP